Organisatievorm Oranjeborg maakt participatie vanzelfsprekend
Bewoners van Oranjeborg scoren bovengemiddeld op Positieve Gezondheid. Begeleiders doen ook alles voor een fijne leefomgeving. Daarbij dóen ze niet aan participatie… het zit in hun DNA.
Wars van bureaucratie en zelfopgelegde regels werken, wonen en leven begeleiders van Oranjeborg samen met hun bewoners. Deze 24 uurs woonzorginstelling is anders georganiseerd dan gebruikelijk. Juist die afwijkende organisatievorm blijkt dé voedingsbodem voor cliëntenparticipatie. Bewoners hebben hier veel invloed op het reilen en zeilen.
Zorg van Oranjeborg
De zorg van Oranjeborg is gericht op volwassen mannen met een licht verstandelijke beperking, veelal in combinatie met psychische of verslavingsproblematiek. Deze mannen zijn door de complexiteit van de samenleving vastgelopen en aan de rand van de maatschappij beland.
De zorginstelling streeft ernaar cliënten weer onderdeel van de maatschappij te laten zijn en hun waardigheid te vergroten. En helpt bewoners het leven zo in te richten dat zij de balans terugvinden. Dat gebeurt in een bijzondere begeleidingssetting, waarbij de acute behandeling overigens achter de rug is.
Weg uit de stad
Begin jaren 2000 woonden mannen met dergelijke beperkingen vooral in zorginstellingen in de steden. Midden in de maatschappij konden ze re-integreren, was het idee. Het was geen goed idee. Want juist in de steden zijn de verleidingen van drank en drugs voor deze mannen groot.
“Door ze uit die stadse omgeving te halen, verklein je terugval met 80%”, vertelt Ronny Tijs, locatieleider van de Oranjeborgvestiging in Epe.
Verscholen in de Veluwse bossen ligt daar een mini landgoed met prachtig gerestaureerde boerderijgebouwen, waar zo’n 30 mannen wonen en samenleven. In alle rust en veiligheid, hebben ze daar een goed thuis en zinvolle dagbesteding, waar ze inderdaad hun waardigheid en zelfvertrouwen herwinnen.
Eenvoud voor optimale zorg
Handen aan het bed. Dat is de visie van Oranjeborg-oprichters Frank Fagel en Henk Stokvis. Met focus op zorg in plaats van management. Beiden al jaren werkzaam in de gehandicaptenzorg wilden ze weg uit de grootschaligheid, waarin de bedrijfsvoering de overhand kreeg. Ze waren van mening dat ‘goede zorg’ eenvoudiger kan. Kleinschaliger, met een platte organisatie waarin betrokken medewerkers hun passie voor de doelgroep tot uiting kunnen brengen.
Niet kletsen, maar poetsen
Vanuit die eenvoud levert Oranjeborg zorg op een andere manier. Rotterdammers noemen het: ‘niet kletsen, maar poetsen.’
“Willen bewoners iets? Kan er iets beter? Dan kijken wij begeleiders en leidinggevenden elkaar eens aan. Is het verantwoord? Ja? Doen! Bij ons geen procedures en formulieren van locatie naar hoofdkantoor om iets voor elkaar te krijgen. Als het kan en goed is, doen we het”, vervolgt Ronny Tijs.
Kan er iets beter, anders? Is het verantwoord? Ja? Doen!
Informele participatie
Die flexibele opstelling maakt dat cliënten veel kunnen inbrengen. “Onze bewoners denken bijvoorbeeld mee over het menu. En als ze een bepaald uitje willen, dan regelen we dat.” Zo wordt elk bewonersidee minstens overwogen en als het even kan ook uitgevoerd. De kleinschalige en praktische opstelling schept veel ruimte voor individuele participatie. Bijvoorbeeld doordat begeleiders ook zelf de dagbesteding verzorgen en daardoor praktisch de hele dag met de bewoners optrekken. Maar hoe zit dat met de inbreng op organisatieniveau?
Ook formele cliëntenparticipatie
“Uiteraard hebben we een cliëntenraad. Die komt iedere maand bijeen. Maar omdat we zo nauw met de bewoners optrekken, vangen we verbeterpunten al in het dagelijkse contact op. Die hebben we dan vaak al doorgevoerd als ze in de cliëntenraad aan bod komen. We proberen nu de inbreng wat meer gewicht te geven door zelf discussiepunten aan te dragen. Zo stellen we voor om bewoners te laten meebeslissen bij het aannemen van nieuwe begeleiders. Door een kandidaat bijvoorbeeld een dag met de cliënten te laten meelopen en te vernemen wat ze van hem of haar vinden.”
Omdat we zo nauw met de bewoners optrekken, vangen we verbeterpunten al in het dagelijkse contact op.
Positieve Gezondheid
“Daarnaast laten we onderzoeken wat er beter kan. Zo hebben we een vragenlijst Positieve Gezondheid uitgezet, zijn er spiegelgesprekken gevoerd en doen we periodiek cliëntenonderzoek.”
De vragenlijst Positieve Gezondheid biedt een bredere kijk op gezondheid in zes dimensies: lichamelijk functioneren, mentaal functioneren, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren. Uit de enquête blijkt dat de meeste bewoners van Oranjeborg zich redelijk gelukkig voelen ondanks hun flinke beperkingen.
De uitkomsten zijn met de bewoners en de teams besproken en daar zijn in overleg met de bewoners allerlei verbeterpunten uitgekomen. Zo kon de fysieke conditie van de bewoners wel wat beter.
“We hebben toen samen met de mannen verschillende acties ondernomen, zoals een wat gezonder assortiment in ons winkeltje, een voedingsconsulent onze maaltijden laten screenen en bewegen stimuleren met bijvoorbeeld voetbalwedstrijden tussen de locaties. En we hebben al een aantal keer de Mount Ventoux gefietst met cliënten. Dat gebeurt allemaal in samenspraak met hen.”
Spiegelgesprekken
“Daarnaast hebben we spiegelgesprekken met de bewoners georganiseerd. Een onafhankelijke gespreksleider voert de gesprekken, waarbij wij als begeleiders op de achtergrond alleen luisteren naar wat de wensen zijn. Daar kwamen verrassende zaken uit.”
“Zo bleken de bewoners behoefte te hebben aan snipperdagen. Nou is onze dagbesteding van 09.00 tot 14.30 en de woensdagmiddag zijn ze vrij. En als het mooi weer is, gaan we zwemmen of iets anders doen. Dus, de behoefte aan snipperdagen hadden we zelf niet kunnen bedenken. Daarom hebben ze nu een strippenkaart, waarmee ze voor een snipperdag sparen. Dat is belangrijk voor hen. Het draagt bij aan hun gevoel van eigenwaarde, omdat ze nu zelf kunnen beslissen wanneer ze een vrije dag opnemen.”
De behoefte aan snipperdagen hadden we zelf niet kunnen bedenken.
Organisatievorm bepaalt mate van participatie
De organisatievorm van Oranjeborg blijkt een goede voedingsbodem voor cliëntenparticipatie.
“We kennen hier veel zelfsturing en hoge betrokkenheid van medewerkers die de vrijheid krijgen om te doen wat ze belangrijk en goed vinden, zonder afrekencultuur. Daardoor staan we heel dicht bij de cliënt. En dat schept veel ruimte voor cliëntenparticipatie. Met minder strakke kaders kun je beter op cliëntenbehoeften inspelen.”
Tips voor participatie
Heeft Ronny Tijs nog participatietips voor andere zorgorganisaties?
“Het belangrijkste is om oplossingsgericht te werken. En dat vraagt minder risicomijdend gedrag. Natuurlijk zijn er regels. Die hebben wij hier ook. We werken veilig en verantwoord. Maar om echt iets voor en met je bewoners voor elkaar te krijgen, is flexibiliteit en durf nodig.