Els-Borstgesprekken: reflecteren op gesprekken tussen zorgverleners en patiënten

“De tweede dag na mijn operatie ging de verpleging er vanuit dat mezelf kon wassen, maar dat ging nog helemaal niet. Uiteindelijk heeft mijn vrouw me daarbij geholpen.”

Om de dialoog tussen zorgverleners en kankerpatiënten te verbeteren ontwikkelde de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) met het UMC Utrecht Cancer Center in 2010 de Els-Borstgesprekken. Het initiatief is afkomstig van oud-voorzitter van de NFK dr. Els Borst-Eilers. 
Tijdens een Els-Borstgesprek wordt gestreefd naar meer wederzijds begrip.

Anders dan bij spiegelbijeenkomsten praten de deelnemende partijen rechtstreeks met elkaar. In dit artikel de visie van 4 betrokkenen. Ella Visserman is projectleider Kwaliteit van Zorg bij de NFK,  Han Manders ex-kanker patiënt, Nicole Plum projectleider patiëntenperspectief bij het UMC Utrecht Cancer Centrum en An Claes is arts assistent Radiotherapie bij UMC Utrecht.  

Met elkaar praten in een Els-Borstgesprek  

Ella Visserman is projectleider Kwaliteit van Zorg bij de NFK: “Een Els-Borstgesprek creert meer bewustwording en urgentie bij zorgverleners, door de rechtstreekse feedback die zij van patiënten ontvangen. Niet alleen over de gewenste persoonlijke betrokkenheid, maar bijvoorbeeld ook over beslissingen die je als zorgverlener adviseert en als patiënt moet nemen.

Ook al kennen zorgverleners de methodiek van gedeelde besluitvorming, het toepassen is toch moeilijk. Uiteindelijk moet je iedere patiënt op maat ondersteunen. Als je hoort dat patiënten niet altijd zeggen wat ze willen, omdat ze de relatie met hun zorgverlener niet onder druk willen zetten, dan sta je daar in het vervolg wellicht wat vaker bij stil en ga je daar zorgvuldiger en bewuster mee om.”   

Bewustwording creëren 

Volgens Nicole Plum, projectleider patiëntenperspectief bij het UMC Utrecht Cancer Centrum, is een arts zich niet altijd bewust van zijn manier van communiceren en het effect daarvan op de patiënt en naasten. “Door de toenemende druk op artsen verdwijnt het persoonlijke aspect zo nu en dan naar de achtergrond. De gespreksduur wordt steeds korter en artsen willen allereerst het medische/technische hebben verteld.

Als er tijd over is komt pas het persoonlijke/emotionele aspect aan bod. Hierdoor wordt vaak voorbij gegaan aan de dingen die voor een patiënt juist belangrijk zijn. Dit blijkt uit de Els-Borstgesprekken.” Deze soms gehaaste en onpersoonlijke benadering kan bij patiënten tot angst en ook tot irritatie leiden. 

Patiënt heeft veel vragen 

An Claes, arts assistent Radiotherapie bij UMC Utrecht, herkent dit ook: “In veel gevallen zijn patiënten al maanden lang bezig om een poli-controle voor te bereiden, terwijl ze op de dag zelf voor de arts één van de vijftien patiënten van het ochtendprogramma zijn. Ik kan mij goed voorstellen dat het onbevredigend is voor een patiënt, als je na het gesprek nog steeds met allerlei vragen achterblijft.

Overigens kan je daar als arts natuurlijk ook ter plekke op inspelen. Zodra je merkt dat een patiënt niet al zijn vragen heeft kunnen stellen, kan je een extra gesprek aanbieden”.  

Tekortschietende communicatie  

“Het Els-Borstgesprek was voor mij een waardevolle manier om als arts te leren van patiënten en om alle betrokkenen dichter bij elkaar te brengen”, zegt An Claes. Over haar deelname aan het Els-Borstgesprek: “Aan het begin van het gesprek deelden de patiënten enkele (negatieve) ervaringen. De artsen werd gevraagd hierop te reageren. Ik schrok toen ik hoorde in hoeveel gevallen die negatieve ervaringen waren terug te leiden naar communicatie. Het werd mij bijvoorbeeld heel duidelijk dat patiënten elk woord van de behandelend arts wegen en herhalen.

Een kleine opmerking kan soms jaren blijven hangen en een blijvend effect hebben op het leven van patiënten en hun naasten, ook al was dit mogelijk heel anders bedoeld door de arts.” Hoewel An Claes het Els-Borstgesprek als confronterend heeft ervaren, vindt zij het heel dapper dat patiënten bereid zijn om deel te nemen en zodoende bijdragen aan het verbeteren van de gezondheidszorg.  

Meer begrip over en weer 

Dit kan Han Manders, die als ex-kankerpatiënt meerdere Els-Borstgesprekken heeft bijgewoond, beamen. “Artsen waarderen de input van patiënten, ongeacht of zij zich hierin herkennen of niet. Door onze ervaringen, leren zorgverleners op een andere manier naar situaties te kijken. Daarbij vragen ze ook advies: stel dat jij dit als patiënt had meegemaakt, hoe zou jij reageren?

Het wordt op prijs gesteld dat wij meedenken, omdat iedereen uiteindelijk het beste wil voor de patiënt.” Anderzijds was Han ook blij met de ervaringen vanuit het perspectief van de zorgverlener. Hij vond het heel fijn om van artsen te horen waarom zij de dingen doen die zij doen, dat leidde tot meer begrip voor de artsen.  

Sterkere gesprekspartners 

Ella Visserman benadrukt ook dat een Els-Borstgesprek niet alleen reflectie biedt aan zorgverleners, maar ook aan patiënten. “Patiënten beseffen ook pas op zo’n moment dat het voor artsen niet altijd gemakkelijk is. En dat zij net zo goed met bepaalde dilemma’s kampen. Patiënten nemen deze dingen mee naar volgende gesprekken en worden daardoor sterkere gesprekpartners.”  

Methodiek aanscherpen 

Volgens Ella Visserman ervaren deelnemers de Els-Borstgesprekken voornamelijk als positief. Zo nu en dan komt er wat kritiek op de methode, omdat artsen hadden gehoopt dat het meer zou opleveren. Daarentegen hoort zij ook dat het zorgverleners een boost geeft, omdat je iets met elkaar hebt gedeeld en van collega’s hoort dat zij tegen dezelfde dingen aanlopen of hoe zij met bepaalde situaties omgaan. Naar aanleiding van de ervaringen van deelnemers en reflecties, blijft de NFK de methodiek aanscherpen.    

Open kaart spelen  

An Claes is zich er bewust van geworden dat het als arts belangrijk is om open kaart te spelen. “Als je iets lastig vindt, of te weinig tijd hebt om allerlei vragen te beantwoorden, wees daar dan eerlijk over. Het is als arts niet verkeerd om tijdens een gesprek te laten merken dat jij het ook moeite hebt met het mededelen van een slechte uitslag. Patiënten beseffen uiteindelijk heel goed dat artsen ook maar mensen zijn. Ze hebben er begrip voor, als je er maar eerlijk voor uitkomt.”